Generated by
Kripto…mundësi apo kërcënim?
Jean Tirole, laureat i Çmimit Nobel për Ekonomi, analizoi ndikimin dhe sfidat e kriptomonedhave në vitin 2025, duke i trajtuar si një fenomen që ngre pyetje të rëndësishme për stabilitetin financiar dhe shoqëror. Ai nënvizon se miratimi i Ligjit për Udhëzimin dhe Krijimin e Inovacionit Kombëtar për Stablecoin-et (GENIUS) në SHBA ka konfirmuar rolin e kriptos si pjesë e sistemit financiar, por kjo nuk e heq dilemën: A është kripto një inovacion që i shërben të mirës publike, apo një instrument spekulativ me rreziqe të mëdha? Tirole dallon dy kategori kriptomonedhash: ato pa mbështetje, si Bitcoin dhe Ethereum, dhe ato të mbështetura, si stablecoin-et, që lidhen me dollarë ose bono qeveritare. Kriptot pa mbështetje nuk kanë asete themelore dhe vlera e tyre varet nga besimi i tregut, ndërsa stablecoin-et premtojnë stabilitet, por rrezikojnë të pësojnë kriza si ato të treguara nga Tether dhe USDC. Autoritetet dhe episodet e mëparshme tregojnë se rezervat e pretenduara mund të jenë të pasigurta dhe mungesa e mekanizmave mbrojtës mund të shkaktojë rreziqe sistemike. Ai thekson se spekulimi mbi kriptovalutat pa mbështetje nuk sjell përfitime publike dhe krijon pasoja si evazion fiskal, pastrim parash dhe destabilizim makroekonomik. Kriptot e decentralizuara mund të zëvendësojnë disa funksione të parasë tradicionale, veçanërisht në vende me institucione të dobëta, por nuk ka asgjë që t’i justifikojë si mjet të përgjithshëm financiar. Stablecoin-et janë krijuar për të zvogëluar volatilitetin, duke kombinuar efikasitetin e tokenave digjitalë me stabilitetin e parasë konvencionale. Megjithatë, historia financiare tregon se produktet që dukeshin të sigurta shpesh kanë prodhuar kriza, dhe investimet në depozita të pasigurta apo baste të rrezikshme mund të rrisin pasigurinë. Megjithatë, ekziston një kërkesë reale për pagesa më të shpejta, më të lira dhe të programueshme. Tirole identifikon tre forma konkurrimi: kriptovalutat e decentralizuara, monedhat private të korporatave dhe versionet digjitale të parasë shtetërore (CBDC). Ai propozon një qasje të kujdesshme, që përfshin rregullim prudencial, mbikëqyrje publike, respektim të privatësisë dhe mbrojtje të depozitave. Tirole përfundon se e ardhmja e parasë duhet të formësohet nga konkurrenca mes inovacionit privat dhe qëllimeve publike, duke shmangur spekulimet e rrezikshme. Nëse financa do të shërbejë shoqërisë dhe jo anasjelltas, epoka digjitale e parasë mund të sjellë përparim dhe jo destabilizim.