Fenomenet, traditat dhe sjelljet shoqërore shqiptare nuk i kanë shpëtuar syrit të gazetares së njohur britanike që jeton prej vitesh në Shqipëri, Alice Tayler. Të gjitha këto vëshgime, Alice i ka shkruar dhe 250 prej tyre i ka botuar në librin “Alice in Albania”, një libër shqip-anglisht, që po shitet sot edhe në Amazon. Ne kemi biseduar me Alice, rreth frymëzimit të saj dhe ecurisë së këtij libri.

Kam mbajtur shënime për vite me radhë. Kam mijëra faqe shënimesh nga të gjitha udhëtimet e mia, ndaj flitej vetëm për rregullimin e tyre. Kam një listë me mbi njëmijë përvoja, ose aventura dhe disa janë vende ku kam qenë, disa janë vende ku dua të shkoj. U zgjodhën 250 prej tyre, një përzierje e asaj që është interesante për mua, por gjithashtu edhe tërheqëse komercialisht për librin e parë në veçanti.

Siç thashë, kam mbi një mijë aventura të tilla dhe qëllimi im i përgjithshëm është të krijoj koleksionin më të madh dhe më të plotë të historisë, kulturës, njerëzve, vendeve, ushqimit, aventurave, gjithçka për Shqipërinë. Por, gjithashtu një lloj enciklopedie për njerëzit që janë të interesuar për Shqipërinë, qofshin shqiptarë apo të huaj, për nostalgjikët, sepse tregon histori të vendeve që janë zhdukur, tradita kulturore që janë shuar gjatë shtatë viteve që jam këtu. Pra, është një regjistrim i disa gjërave që nuk ekzistojnë më, ose do të zhduken. Disa nga shkrimet nuk janë publikuar askund tjetër më parë, as në internet dhe nuk janë mbuluar nga asnjë media. Ka të bëjë shumë me nostalgjinë, është një regjistrim i kësaj periudhe kohore dhe gjithashtu një burim.

Kam dashur të shkruaj një libër që kur isha 5-6 vjeç. Kështu fillova. Fillova të shkruaja një libër tjetër për Shqipërinë në vitin 2018, por kjo është një punë në vazhdim. Ky libër ka qenë gjithmonë në mendjen time. Dija që do të shkruaja disa libra për Shqipërinë. Vitin e kaluar u ula, kisha dy javë pushim nga puna dhe fillova të punoj për këtë, ishte një libër mjaft i lehtë për mua për të shkruar, kështu që e shkrova mjaft shpejt. Kam menduar gjithnjë se do të tregoj historinë time, përvojat e mia, në mënyra të ndryshme dhe kjo përfshin libra si ky dhe më shumë një libër biografik që po punoj gjithashtu. Librin e fillova në korrik 2023 dhe e dorëzova draftin përfundimtar në dhjetor 2023.

Sfidë më e madhe ishte përpilimi i listës së 250 historive. Siç thashë, dua vërtet të shkruaj për të gjitha gjërat e fshehura, por libri duhet të jetë komercialisht interesant për turistët dhe të huajt gjithashtu. Pra, ishte një përzierje e përvojave interesante që kam pasur që do të tërheqin shqiptarët dhe përzierje me gjëra që do ta bëjnë atë më të vlefshëm komercialisht. Sfida tjetër ishte kalimi nëpër të gjitha fotot e mia, gjetja e tyre, ngarkimi i tyre, puna për dizajnin. Kjo ishte pjesa më e vështirë, sepse kishim probleme me fotot dhe cilësinë: A është kjo e duhur, a ke një foto për këtë? Kjo vazhdoi deri natën para se libri të publikohej. Ishte vërtet e vështirë, nuk e kisha menduar që do të ishte kaq e vështirë. Por, kjo do të thotë që me librin tim të ardhshëm e di se si të përgatis imazhet dhe materialet e tjera.

E shoh veten si autore, sepse fillova të shkruaj poezi, histori dhe libra kur isha pesë vjeçe, shumë e re. Kam kopje të tyre ende tani. Pra, fillova si shkrimtare. Kam shkruar histori, libra, poezi për shumë vite. Gazetaria erdhi më vonë. Në fakt, karrierën time në gazetari e fillova si opinioniste në një gazetë. Por punoja më parë në sektorin ligjor si shkrimtare/autore. Kam shkruar gjëra të ndryshme. Pra, gjithmonë kam qenë shkrimtare. Ky libër është shkruar nga Alice, dikush që është inspiruar nga Shqipëria, që e ka dashur Shqipërinë, që e ka eksploruar atë. Është treguar përmes mendjes sime, përmes syve të mi, përmes aromave, shijeve dhe njerëzve. Nuk është nga një perspektivë gazetarie, megjithëse më kanë thënë njerëzit, mund ta tregosh se është shkruar nga një gazetare, sepse natyrisht gazetaria të jep një trajnim të caktuar se si të paraqesësh fakte dhe informacione. Por, ky libër është shumë i natyrshëm nga unë si person.

Varet nga kush po e lexon. Për turistët, dua që ata të inspirohen të vijnë në Shqipëri. Dua që të krijojnë itinerarin më të mirë të mundshëm për vizitën e tyre. Për të huajt që po e lexojnë, dua që t'u zhduket çdo paragjykim që kanë për Shqipërinë, çdo pikëpamje negative, cinizëm, apo shqetësim që mund të kenë. Për njerëzit që thjesht kanë hasur librin, dua që të mendojnë, wow, Shqipëria është e mahnitshme, shiko këtë, duket kaq e bukur, nuk e dija që ishte një vend kaq i këndshëm. Dua t'i inspiroj njerëzit.

Për lexuesit shqiptarë, sepse është botuar edhe në shqip, dua që ata ndoshta të shohin vendin e tyre përmes një syri tjetër, një perspektive të ndryshme, për të vlerësuar ndoshta disa gjëra që nuk i kishin vënë re më parë, ose edhe për të mësuar gjëra. Shumë shqiptarë më kanë thënë që ka gjëra në libër që nuk i dinin, vende që nuk kishin qenë, gjëra që nuk e dinin që ekzistonin. Ndaj, dua t'i frymëzoj shqiptarët, por gjithashtu t'i bëj ata të lumtur. Dua që ata të ndihen krenarë, të buzëqeshin, të gëzojnë, të ndihen të frymëzuar.

Gjithashtu, e shkrova për vajzën time dhe për brezin e saj, sepse ka kaq shumë mundësi në Shqipëri. Njerëzit thjesht kanë nevojë për motivimin dhe për punën e palodhur për t'i bërë ëndrrat realitet. Dua që vajza të jetë pjesë e aventurave të mia dhe të lexojë e të jetë krenare, të jetë në gjendje të thotë jo vetëm, “oh, mamaja ime e shkroi këtë”, por, “shiko, ky është vendi im. Shiko çfarë vendi i bukur është.” Ndaj, këto janë mesazhet që dua që njerëzit të marrin nga libri. Varet nga kush po e lexon. Ndoshta gjithashtu njerëzit do ta lexojnë dhe do të kuptojnë vlerën e kaq shumë gjërave këtu dhe rëndësinë e ruajtjes së kulturës, historisë, traditave, njerëzve, vendeve, mjedisit, ndoshta do të inkurajojë pak më shumë dashuri për vendin.

Nuk mendoj se ka ndonjë temë ose motiv në libër që do të anashkalohet. Mendoj se ajo që mund të anashkalohet është që njerëzit mund të mendojnë se është thjesht një libër udhëzues, gjë që nuk është. Dua të them, mund të jetë, por është më i thellë se kaq. Është një ditar, një koleksion historish, është antropologjik, historik, është një fotografi në kohë. Njerëzit mund të mendojnë, “oh, është thjesht një libër udhëzues, është për të huajt”, por nuk është. Audienca numër një janë shqiptarët, qofshin në diasporë, ose në Shqipëri. Ata janë personat që dua që të lexojnë këtë libër më shumë se kushdo tjetër. Natyrisht, dua që të huajt ta lexojnë dhe të vijnë këtu, etj. Por, nuk dua që njerëzit të mendojnë thjesht, oh, është thjesht një libër udhëzues. Është botuar në anglisht dhe shqip. Ka foto. Është si një enciklopedi.

Kam filluar të shkruaj kur isha pesë ose gjashtë vjeç, kështu që shpresoj që stili im i shkrimit të jetë përmirësuar pak. Në fakt, fillova kryesisht me shkrim kreativ gjatë karrierës sime, kalova në shkrim ligjor. Kur u bëra gazetare, natyrisht nuk mund të shkruaja me emocion, me kreativitet, nuk mund të shkruaja opinionin tim. Gjithçka duhet të jetë shumë neutrale dhe e bazuar në fakte. Kur përparova në karrierën time, kalova nga shkrimi në redaktim, kryesisht rishikimi i punës së të tjerëve, korrigjimi i saj, analizimi etj, dhe gjithashtu në TV. Kjo ka ndikuar në shkrim. Kam parë që jam më pak krijuese se sa kam qenë dhe më duhet pak kohë për t’u kthyer te shkrimi në një stil krijues dhe kjo është sfiduese. Kreativiteti, mënyra e shkrimit është ende brenda meje, por sepse në punën time të përditshme si redaktore e lartë për një media ndërkombëtare, qasja ime është shumë neutrale ndaj shkrimit, shumë analitike, shumë e bazuar në fakte. Kështu që të shkruash një libër për një temë shumë personale ishte e vështirë. Por, mendoj se gazetaria, redaktimi, Televizioni kanë pasur një ndikim në shkrimin tim. Dhe gjithashtu, shkrimi i këtij libri dhe shkrimi në këtë stil ndikon se si flas në TV gjithashtu, në një mënyrë pozitive.

Procesi i shkrimit të librit nuk ishte vërtet shpërblyes, sepse unë shkruaj për kënaqësi, edhe nëse nuk do të publikohej kurrë, do ta kisha shkruar gjithsesi. Pjesa më shpërblyese ishte kur vajza ime tha: "Mami, ka shumë libra me fytyrën tënde!", dhe kur hyj në kuzhinë dhe ajo po i shikon, madje vendos fotot e saj gjithashtu, fotot që vajza ime ka bërë vetë (ajo është 5 vjeç), në aventura që ka kaluar me mua, kjo është shpërblyese për të mundur të përjetësojë disa nga këto vite të jetës së saj. Botimi, natyrisht ishte një arritje e madhe, ishte ëndrra ime që kur isha pesë vjeç, si dhe marrja e reagimeve nga njerëzit. Natyrisht kur turistët, të huajt e pëlqejnë, është e shkëlqyeshme, por kur marr reagime nga shqiptarët, kjo është pjesa më shpërblyese. Gjithashtu, 20% e fitimeve shkojnë për bamirësi. Kam bërë transferimin e parë bankar për bamirësinë disa javë më parë tek Mary Ward Loretto. Ata punojnë me gra dhe vajza që kanë vuajtur nga dhuna në familje. Kalimi i parë i parave tek ta ishte shumë shpërblyese për mua. Po qaja pak kur bëra transferimin, zakonisht kur bëj një transferim bankar për dikë po qaj për një arsye tjetër, por këtë herë isha e lumtur për të bërë transferimin.

Titulli ishte pjesa më e vështirë. Nuk doja ta shkruaja në mënyrë që të tingëllonte si një libër udhëzues, nuk doja ta shkruaja në mënyrë që të tingëllonte si një roman. Duhej të reflektonte përmbajtjen. Por, gjithashtu, nuk doja të tingëllonte si "Udhëzuesi i Alice për Shqipërinë" ose diçka e tillë. Pra, duhej të kapte të gjitha audiencat e mia të synuara: shqiptarët, të huajt, njerëzit e rastësishëm, turistët. Pra, ka audiencë të ndryshme dhe kjo e bëri vërtet të vështirë për të zgjedhur titullin. Gjithashtu, të ketë diçka që do të ishte e kuptueshme për njerëzit në gjuhën shqipe. "Alice në Shqipëri", është si "Alice në Wonderland". Por, botuesi im tha, se duhej ta përdorja emrin tim. Hezitova pak, sepse mendoja shumë njerëz mund të mos e dinë, ose të mos u interesojë se kush jam dhe kjo mund të largojë njerëzit, por vendosëm të shkonim me këtë titull. Ne zgjodhëm "250 aventura", sepse ishte mjaft e lehtë në të dyja gjuhët. Është e shkurtër, e thjeshtë dhe ka lidhjen e shkronjës A, "Alice in Albania, 250 Adventures”. Mendoj se funksionon, pasi do të jetë e kuptueshme për shumicën e njerëzve se çfarë është libri dhe shpresoj se do të tërheqë të gjitha audiencat e mia të synuara dhe nuk do të largojë njerëzit. Por po, titulli ishte pjesa më e vështirë. Nuk jam ende plotësisht e sigurt.

Xhaxhai im i madh është Edward Lear. Ai udhëtoi nëpër Shqipëri. Ai shkroi për Shqipërinë. Ai pikturoi Shqipërinë. Nuk do të thoja se më inspiroi si i tillë, sepse nuk po përpiqem ta kopjoj ose të ndjek gjurmët e tij, por natyrisht ai është një inspirim, me mënyrën si e dokumentoi Shqipërinë mbi 150 vite më parë. Ai e bëri me piktura dhe me shkrime. Unë po e bëj në një libër me shkrime me fotografi. Ka foto në libër që janë marrë në të njëjtat vende si pikturat që ai pikturoi. Kështu që ky është një lloj inspirimi. Edhe për Edith Durham, njerëzit thonë, “oh, ti je si Edith Durham e re”. Kjo më bën të ndiej një lloj krize. Është e këndshme, është një kompliment i madh, por nuk dua që askush të mendojë se kjo është ajo që po përpiqem të bëj. Ndoshta në një mënyrë jam si ajo, po dokumentoj këto tradita, këto gjëra kulturore, vende, etj. në një stil krejtësisht të ndryshëm, por nuk është e qëllimshme. Nuk po përpiqem të jem si ata. Arsyeja është se kam gjithë këtë informacion brenda kokës time dhe dua ta ndaj, dua të bëj njerëzit të lumtur, të jenë krenarë, të duan vendin e tyre. Dua që njerëzit të vijnë në Shqipëri, të përjashtoj mitet për Shqipërinë. Ky është motivimi im për të lexuar, jo sepse dua të jem e famshme, ose dua të jem si Edith Durham, ose çfarëdo tjetër. Pra, natyrisht kam inspirime, por libri është rezultat i shënimeve të mia, ka qenë brenda kokës time.

Libri ka shkuar në të gjithë botën, në Australi, Kanada, Amerikë, Britani, Gjermani, Turqi, Francë, Belgjikë, Spanjë, Portugali, Afrikën e Jugut, Australi dhe Zelandë të Re. Ka shkuar kudo. Kam marrë shumë mesazhe. Më kanë dhënë reagime të shkëlqyera. Ata e pëlqejnë faktin që është me shënime të shkurtra, është i lehtë për t'u lexuar, pëlqejnë fotot. Njerëzit kanë dhënë reagime shumë të këndshme. Nuk kam lexuar asnjë recension të keq. Ndoshta disa njerëz nuk do ta pëlqejnë dhe kjo është në rregull, por deri tani kam marrë reagime shumë të mira. Siç thashë ndihem pak çuditshëm, nuk dua që njerëzit të komentojnë për mua si autore, dua që të flasin për përmbajtjen.

Këshilla ime për autorët aspirues është: “mbani shënime për gjithçka”. Unë përdor aplikacione në telefon, mbaj shënime. Mbaj shënime për kudo ku shkoj, çfarë shoh, çfarë bëj, çfarë nuhas, çfarë shijoj, çfarë ishte qesharake, ose e çuditshme, kurioze ose pyetje që kam. Pra, mbaj shënime gjatë gjithë kohës. Gjithashtu, marr shumë foto dhe këto veprojnë si një lloj kujtese vizuale që nxisin kujtime dhe gjëra më vonë. Pra, po, mbani një kujtim të çdo vendi ku shkoni sepse nuk e dini kurrë kur do të inspiroheni për të shkruar diçka, ose kur do të keni nevojë për atë informacion, mos i besoni kujtesës tuaj. Shkruani gjatë gjithë kohës. Çdo mëngjes përpiqem të shkruaj disa qindra fjalë për diçka, një vend ku kam qenë, një person që kam takuar, etj. Dhe përsëri, kjo mund të jetë, hapja e një libri në të ardhmen. Pra, shkruani, krijoni kohë çdo ditë, edhe nëse janë 20 minuta, 10 minuta, kur po pini kafenë e mëngjesit. Shkruani vazhdimisht sa herë që mundeni, mbani shënime, merrni foto. Dhe pastaj kur keni idenë tuaj, jini këmbëngulës, mos kini turp. Ju duhet të trokisni në dyert e njerëzve, duhet të jeni të sigurt dhe t'u tregoni se ky do të jetë një libër i shkëlqyeshëm. Por, gjithashtu duhet të jeni të duruar kur po punoni me një botues. Duhet të kaloni tek botuesi një pjesë të kontrollit. Ata dinë çfarë po bëjnë, janë profesionistë. Mund të jetë shumë e vështirë për një shkrimtar të heqë dorë nga kontrolli mbi "bebin/fëmijën" e tij, por, kjo është këshilla ime.